Joep Dohmen en de Levenskunst

Een interview uit 2014 met Joep Dohmen, die sinds 1998 verbonden was aan de Universiteit voor Humanistiek, in 2007 werd hij hoogleraar Wijsgerige en praktijkgerichte Ethiek. Centraal in zijn filosofische werk staat de ontwikkeling van een bestaansethiek (levenskunst), een moraal waarin de ethiek van de zorg voor zichzelf, de zorgethiek en de deugdethiek met elkaar zijn geïntegreerd. Vooral de laatste jaren geniet zijn werk grote belangstelling.

Joep Dohmen gaf in 2012 een hoorcollege over Friedrich Nietzsche voor de HUMAN collegeserie Durf te DenkenWat hebben we anno nu aan zijn ideeën? Na zijn hoorcollege was er ruimte voor vragen, zoals: Wat betekent het dat God dood is volgens Nietzsche? (Met dank aan HUMAN).

Op zijn werkkamer hangt een portret van Goethe. Daaronder staat de tekst:
‘Ik wil mijn werk steeds met plezier verrichten en hoop op moed en kracht, alle dagen lang.’

Slaat dat op jou?
“Goethe, Nietzsche en Foucault zijn mijn inspiratiebronnen. Die tekst hangt er eerlijk gezegd om me te bemoedigen. Marcus Aurelius heeft ook zo’n tekst: bedenk elke morgen als je opstaat: ik ben een mens en moet ook zo de dag ingaan. Maar ik ben een romantische neo-existentialist met zelfironie –  iemand die zijn leven elke dag opnieuw wil uitvinden, dus ik ga iets te zwaar door het leven. Elke dag dat ik opsta, kijk ik even naar die tekst, en dan gaat het wel weer…”

Binnenkort neem je afscheid aan de UvH?
“Ja, ik word dit jaar 65, het graf gaapt. Ik ben met mijn gastcolleges erbij twintig jaar op de UvH geweest. Een derde deel van mijn leven. Het eerste deel was ik een angstige dromer; het tweede  onderzoeker en journalist, en het derde dus filosoof. Ik ben als parttimer begonnen aan de UvH en ben per toeval omhooggevallen. Ik heb wel altijd hard gewerkt, maar heb zeker niet gestreefd naar de baan die ik nu heb.”

Hoe kijk je terug?
“Twee dingen: mijn eigen lot en dat van de UvH. Dat kun je niet scheiden natuurlijk maar het is niet hetzelfde. Ik ben eigenlijk over beide ambivalent. Wat mezelf betreft: ik heb aan de UvH veel te danken. De institutionele inbedding heeft me de kans gegeven om mezelf enorm te ontwikkelen. Toen ik een vaste aanstelling kreeg, lag mij plan klaar en daar heb ik me aan gehouden tot vandaag. Als journalist bij Filosofie Magazine was me de opmars van de praktische filosofie opgevallen. In de jaren ‘90 ontstond grote belangstelling voor onderwerpen als vormgeving van je leven, vrijheid, macht, omgaan met tijd, genieten, geluk en welzijn. Het ging dus niet meer om emancipatie, maar om identiteit. En dat is nog steeds zo. Ik kreeg in ‘96 een postdoc aanstelling over de late Foucault. In zijn geest, en die van Nietzsche, heb ik al die jaren met veel passie gewerkt. Ik weet zeker dat mijn colleges niet onop­ge­merkt zijn gebleven.”

Over de levenskunst?
“Ja. Maar dan in brede zin. Voor mij is de ethiek gesitueerd in het humanisme- debat. Dat debat heb ik goed leren kennen toen ik na mijn filosofiestudie een beurs kreeg voor Leuven. Daar zaten (en zitten) de katholieken en heideggerianen – de anti-humanisten. Als je in je leven iets wilt leren, moet je een tijdlang in het kamp van de vijand gaan leven. Eerst gif innemen, zie mijn Utrechtse hoogleraar Karl Schuhmann tegen mij. ‘Als je eraan kapot gaat, ben je het niet waard.’ Nou ik heb het overleefd en ben humanist geworden. Ik ben gaan onderzoeken welke speelruimte mensen hebben, en hoe ze die kunnen vormgeven.
Het gaat dus over actorschap, te midden van anderen, onder de druk van persoonlijke en maatschappelijke omstandigheden. Het individu is de hoeksteen van het humanisme. Welke houding kunnen mensen ontwikkelen, met welke oriëntatie, door welke oefeningen, in welke timing, in welke  sociale context, dat zijn de basisvragen van de levenskunst. Moreel actorschap is dus de basis, of het nu om zorg, educatie, geestelijke weerbaarheid, goed ouder worden of normatieve professionalisering gaat.”

En het lot van de UvH?
“Wie zal het zeggen? Er zijn tekenen van hoop en er is reden voor wanhoop. Ik heb de UvH natuurlijk zien opschuiven van hogeschool naar universiteit. Er zijn allerlei golfbewegingen geweest, verschillende machthebbers en kongsies, er is meer professionalisering. Zo gaat het altijd en als de focus maar deugt en toch een zeker pluralisme bewaard blijft, is het goed. De laatste jaren zien we ook de UvH steeds verder meegaan in de algemene academische beweging richting wetenschappelijke output en zogenaamd excellentie. Daar zeg ik niks nieuws mee. Maar in mijn ogen zijn we te ver meegegaan. We hebben onze ideologische veren te veel afgeschud en krijgen een kale kont. Ik zie steeds minder de humanistiek terug, als hermeneutische wetenschap die de beide huma­nistische grondwaarden van vrijheid en verbonden­heid normatief articuleert. Met alle respect maar: zorgethiek is nog lang geen humanistiek, dat is een ethiek van verbondenheid. Er is geen hermeneutiek bij ons, en als ik vertrek ook geen studie van de basis, moreel actorschap. Ik ben bezorgd, niet voor mezelf, want ik zet mijn werk voort als Lector Bildung aan het HVO. Het gaat er niet om of de UvH overleeft, maar hoe!”

Joep Dohmen was hoogleraar Wijsgerige en praktijkgerichte Ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek van 2007 tot 2015. In 1992 was hij medeoprichter van Filosofie Magazine en adjunct-hoofdredacteur tot 1998. In 1994 promoveerde hij op Nietzsche over de mense­lijke natuur (Kampen, Kok 1994). Vanaf 1994 – 1996 gaf hij gastcolleges aan de UvH. In 1996 kreeg hij een postdoc aanstelling over het werk van de late Foucault. Sinds 1998 is hij verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek, sinds 2007 als hoogleraar. Kernthema’s: autono­mie, authen­ti­citeit, deugden, geluk, houding, motivatie, tijd, vrijheid, zelfver­wer­ke­lijking en zingeving.

Boektitels: Over levens­kunst. De grote filosofen over het goede leven (2002; 17e druk, 2013); Moderne levens lopen niet van zelf (red. met Frits de Lange); Tegen de Onver­schil­ligheid (2007); Het leven als kunstwerk (2008); Brief aan een middelmatige man (2010); De kunst van het ouder worden (red. met Jan Baars, 2010); De prijs van de vrijheid, (met M. van Buuren, 2011); Van oude en nieuwe deugden (met M. van Buuren, 2013). Bovendien  verschenen van hem diverse cd’s.

Joep Dohmen nam afscheid in 2015, bekijk zijn afscheidsrede.

Reageer op dit verhaal

Reageer

Je e-mailadres wordt niet getoond. Velden met een * zijn verplicht.

*

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.