In mei 2011 besloten Tilburg University en de Universiteit voor Humanistiek samen om de leerstoelgroep Zorgethiek en Beleid uit Tilburg in drie jaar stapsgewijs onder te brengen bij de UvH. Voor de UvH betekende dit de komst van een nieuwe groep (bijzonder) hoogleraren, docenten, onderzoekers en studenten de start van een extra master Zorgethiek en Beleid, én een versterking van een kritische benadering binnen de ethiek en filosofie.
Carlo Leget stapte over naar de UvH, en begon in september 2012 zowel als bijzonder hoogleraar ‘etische en spirituele vragen in de palliatieve zorg’ als hoogleraar Zorgethiek en begeleidingswetenschappen. We vroegen hem naar de betekenis van zorgethiek en waarom dit zo goed past bij de UvH.
Wat is zorgethiek?
“Zorgethiek is een benadering binnen de ethiek, die reflecteert op het menselijk leven vanuit het begrip zorg. Ze ontstond zo’n dertig jaar geleden in de Verenigde Staten vanuit de vrouwenstudies en is inmiddels uitgegroeid tot een bredere, kritische stroming binnen de filosofie en ethiek waarin wordt nagedacht over de betekenis van ‘zorg’ en ‘zorgen’ in onze samenleving. Hoe wij tegen zorg aankijken, is volgens zorgethici cultureel bepaald en vindt zijn weergave in onze samenleving in allerlei instituties en praktijken. Zorg heeft dus ook duidelijk een politieke dimensie.”
Waar houdt de groep Zorgethiek en Beleid zich mee bezig?
“Zorgethische vragen spelen op veel terreinen. De groep Zorgethiek en Beleid past de zorgethische benadering toe op vragen uit de gezondheidszorg. Wat maakt zorg tot goede zorg? Hierbij hebben we ook aandacht voor het bestaan van machtsongelijkheid in relaties in de gezondheidszorg, en kijken we naar de aanwezigheid van taciete kennis en professionele kennis, naast kennis die in getalletjes uit te drukken is.”
Waarom is dit zo belangrijk?
“Er zijn thema’s die beetje bij beetje uit onze maatschappij weggeduwd worden, zoals tragiek en kwetsbaarheid. Maar die thema’s horen bij het leven. Hier moet ruimte voor zijn. De onderzoeksgroep Zorgethiek en Beleid biedt een heel concreet, kritisch perspectief op goede zorg. Dit kritisch perspectief maakt dat we maatschappelijke ontwikkelingen in de zorgsector goed kunnen analyseren en deze analyse beargumenteerd terug kunnen geven aan de maatschappij.”
Hoe doen jullie dat?
“Als academische groep hebben we veel contact met de wereld van de zorg: artsen, verpleegkundigen, verzorgenden. Daar, op de werkvloer, tussen de artsen en de verpleegkundigen krijgen de begrippen zingeving en humanisering uit de humanistiek nadere invulling. Die verbinding met de werkvloer voedt ons, wij leren er veel van. Tegelijkertijd hebben wij de mogelijkheid om professionals te helpen om op een nieuwe manier naar hun werk te kijken. Zo zijn veel van onze masterstudenten ook professionals. Het is goed als zij woorden vinden waarmee ze hun onbehagen of onvrede over structuren waar ze in zitten, kunnen omschrijven. Ik vind een universiteit op zijn best als studenten zulke zaken leren analyseren en hun kritiek kunnen beargumenteren, daar goede rapporten of scripties over schrijven die ze in hun eigen zorginstelling aan hun manager of directeur kunnen geven. Dan zijn we een kennisinstituut in wisselwerking met andere vormen van kennis, die minstens zo belangrijk zijn, waardoor we maatschappelijk zaken in beweging krijgen’.
Kun je iets meer vertellen over de beslissing om naar de UvH over te stappen?
“Aan Tilburg University vielen we onder de faculteit Geesteswetenschappen. Vanuit de overheid ontstond de druk op universiteiten om onderzoek meer te gaan focussen en de faculteit besloot in te zetten op cultuur en taal. Zorgethiek was een kleine groep en we zagen daar geen toekomst meer. We zochten een plek in Nederland waar we beter tot ons recht zouden komen. De UvH was een logische partner. Ook hier was men in de jaren negentig al bezig met zorgethiek. Zo was Henk Manschot erg actief op dit gebied, en was Joan Tronto (die in januari 2014 een eredoctoraat ontving) een tijd gasthoogleraar. En een aantal van onze mensen, zoals bijvoorbeeld Andries Baart(bekend van de presentietheorie), werkte al samen met mensen van de UvH. In de gesprekken klikte het qua gedachtegoed direct wederzijds.
Bovendien brachten we een mooi pakket aan kennis mee: we hebben verschillende onderzoeken in concrete praktijken in de zorg. We hadden bijvoorbeeld een groot onderzoeksproject in het Elizabethziekenhuis, waarbij promovendi in het ziekenhuis onderzoek deden en bij ons promoveerden; we hebben verschillende groepen opgericht met zorgverleners om over het werk na te denken. We doen onderzoek met professionals in concrete praktijken. Het is maatschappelijk relevant onderzoek en dat is iets waarin de UvH zichzelf nog meer wil versterken.”
Wat hebben de UvH en zorgethici uit Tilburg elkaar te bieden?
De UvH biedt ons als onderzoeksgroep allereerst een prachtig gebouw en enthousiaste studenten. Daarnaast zijn hier vakgebieden ontwikkeld, die dicht tegen die van ons aan liggen. Ik denk bijvoorbeeld aan de normatieve professionaliteit van de themagroep Kritische Organisatie en Interventiestudies die is begonnen door Harry Kunneman, maar ook aan de ideeën rond culturele dynamiek van Hans Alma, het onderzoek naar Goed Ouder Worden van Peter Derkx, Jan Baars en Joep Dohmen, en de Levenskunst van Joep Dohmen. Het zijn allemaal thema’s waar wij ook mee bezig zijn en waar wij grote interesse in hebben.”
Vertel eens iets over je eigen onderzoek.
“Ik ben ietwat een aparte snuiter wat betreft mijn eigen onderzoeksgebied in relatie tot de zorgethiek. Mijn eigen aandachtsgebied is de palliatieve zorg; de zorg rond het levenseinde. Ik ben daarin zowel met de ethische kant bezig, als met wat internationaal Spiritual Care genoemd wordt: de zingevingskant van palliatieve zorg. Ik probeer vanuit de Spiritual Care de ethiek te thematiseren. En dan val ik terug op de zorgethiek omdat het mensbeeld van de palliatieve zorg dicht tegen de zorgethiek en ook tegen het humanisme aanligt: dat de mens altijd een mens in relatie is, dat kwetsbaarheid een plek moet hebben, dat zorg altijd meerdimensionaal is: niet alleen klinisch, maar ook psychisch en sociaal.”
Hoe kijk je naar de toekomst?
“Ik vind het geweldig wat wij in korte tijd met studenten doen: mensen leren woorden te vinden voor het bewerkstelligen van humane zorg, om dat vervolgens terug te brengen naar hun praktijken. Ik denk dat dat hoort bij een levensbeschouwelijke universiteit als de Universiteit voor Humanistiek. Dat je niet alleen maar studeert, maar je ook ontwikkelt. Om maar eens een bijbels begrip te gebruiken: zoals het gist het hele brood doordesemt, zo hoop ik ook dat het gedachtegoed van de UvH in de maatschappij doorwerkt. Mijn toekomstverwachting is dat we hiermee verdergaan. Ik hoop dat we nog meer stabiele verbindingen met zorginstellingen opbouwen. Dat betekent winst, zowel voor ons als voor de beroepspraktijken.”