Humanistisch Vormingsonderwijs

Alexandra Bronsveld, Marco Otten, Nico Stuij en Wiel Veugelers zijn vanuit verschillende functies verbonden aan – en verweven met – het Centrum voor Humanistische Vorming, en ook met de Universiteit voor Humanistiek. Zij vertellen over humanistisch vormingsonderwijs, en de samenwerking tussen de UvH en HVO, elk vanuit een eigen beroepspraktijk.

Alexandra Bronsveld,Alexandra Bronsveld
UvH-alumna en docent/trainer Centrum voor Humanistische Vorming

“Na mijn afstuderen aan de UvH kon ik vrijwel direct aan de slag bij het Centrum voor Humanistische Vorming (van Stichting HVO). Ik werk hier inmiddels vijf jaar met veel plezier. Mijn taakomschrijving is heel divers en dat is ook precies wat ik leuk vind aan het werken bij het centrum. Ik vervul coördinerende taken, geef les over het humanisme en levensbeschouwelijke vorming en ik begeleid studenten bij hun onderwijsstages in het primair –en voortgezet onderwijs. Deze werkzaamheden verricht ik in het kader van de lerarenopleidingen HVO en Levensbeschouwing.

Daarnaast verzorg ik trainingen in het filosoferen met kinderen. Het centrum biedt op dit gebied twee cursussen aan: ScherpZinnig! en Diepzinnig! In de kinderfilosofie komen mijn UvH- en HVO-achtergrond mooi samen. Uitgangspunt in deze training is dat filosoferen over levensvragen speels, dynamisch, licht, geestig en sociaal kan zijn. De combinatie van theorie en praktijk heb ik altijd waardevol gevonden en staat in deze trainingen centraal. Bij het ontwikkelen van de cursussen werk ik nauw samen met het Centrum Kinderfilosofie Nederland waar ik medecoördinator van ben.

Humanistisch Vormingsonderwijs is een belangrijk vak op de openbare basisschool. Nienke Wijnants schrijft in haar nieuwste boek Wie ben ik en wat wil ik?: ‘We leren op school hoe we moeten lezen, schrijven en rekenen, maar we leren niet ‘hoe te leven’.’ De HVO-lessen zijn een vrijplaats in het onderwijs binnen de huidige cultuur van het meten. Leerlingen kunnen in deze lessen onderzoeken wat ze van waarden vinden. Wijnants stelt dat ze in de HVO-lessen net zo veel leerde als tijdens de taal- of rekenles.

Met haar opleidingen, nascholingen en projecten wil het Centrum voor Humanistische Vorming die vrije ruimte borgen en stap voor stap vergroten. Het meest recente initiatief is daar een mooi voorbeeld van: de Brede Vormingslijst 2014. We hebben 100 ideeën voor brede vorming verzameld, die in 2014 door onszelf en anderen in praktijk gebracht gaan worden en waarvan verslag wordt gedaan.

De verbindende factor in mijn werk is dat de inhoud en aanpak geest scherpend, blik verruimend (HUMAN) en van betekenis is voor professionals die met kinderen werken. Mensen verlaten mijn lessen en trainingen met het idee: “Dit doet er toe voor mijn werk en leven.” En dat geeft mij een enorme voldoening.”

Marco-Otten-139x150Marco Otten
Senior Onderwijskundig Medewerker, docent en stagecoördinator post initiele masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing

“De UvH en Stichting HVO werken al sinds 1998 samen in de post initiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL). Deze hbo-lerarenopleiding die een eerstegraadbevoegdheid voor het vak Levensbeschouwing geeft, is sinds 2010 ook officieel geaccrediteerd. Masterstudenten van de UvH kunnen onder bepaalde voorwaarden tijdens hun opleiding ook de eerstegraadbevoegdheid behalen. Die wordt dan verleend door Stichting HVO op basis van gevolgde studieonderdelen aan de UvH, die het equivalent zijn van HVO-studieonderdelen (onder andere een stage in het middelbaar onderwijs voor het vak levensbeschouwing) en vrijstellingen.

Als HVO-opleidingsdocent en UvH-docent Educatie heb ik de afgelopen 12 jaar gezien op welke manier beide opleidingen elkaar kunnen versterken. HVO-docenten brengen kennis van het werkveld en didactische competenties in, UvH-collega’s theoretische fundamenten op het gebied van pedagogiek en onderzoek. Een deel van het onderwijs wordt door studenten van de post initiële hbo masteropleiding en masterstudenten van de UvH gezamenlijk gevolgd. Dat levert vaak leerzame interactie op. HVO-studenten (meestal tussen de 25 en 50 jaar) hebben meestal al de nodige werkervaring (al dan niet in het onderwijs). UvH-studenten hebben al de nodige theoretische achtergrond op het gebied van Humanistiek. Studieonderdelen op het gebied van pedagogiek en didactiek zijn een voorbereiding op de meestal als intensief ervaren stage op de middelbare school in het vak levensbeschouwing. Je kunt jezelf daar (ook als persoon) tegenkomen. Wie jij bent, jouw waarden en opvattingen, worden daar bevraagd, naast natuurlijk je pedagogische en didactische kwaliteiten. Ook ik als docent en coördinator beleef dat als een intensieve periode.Als opleiding besteden we veel aandacht aan de diplomauitreiking: het zijn altijd gedenkwaardige momenten.

Overigens werken alumni niet alleen op middelbare scholen in het vak Levensbeschouwing, ook veel studenten (met name van de UvH) zijn werkzaam op hogescholen als docent vaardigheden of (beroeps)ethiek. We hebben in de loop der jaren een aanzienlijk alumnibestand opgebouwd, waar we ook dankbaar gebruik van maken bij het creëren van stageplekken. Het is mooi om op die manier oud-studenten opnieuw tegen te komen.”

Nico StuijNico Stuij
Directeur Stichting HVO

“Humanisme berust op twee pijlers: zelfvorming en menslievendheid. Het motto van het Humanistische Verbond Zelf denken en Samen leven verwijst hiernaar. In het onderwijs heeft humanistische vorming tot doel elke nieuwe generatie jonge mensen de gelegenheid te bieden dragende waarden voor zichzelf en de samenleving te onderzoeken en van binnenuit te herbeleven en bevestigen. Elke generatie opnieuw. Humanistische vorming (‘Bildung’), is daarmee te typeren als tijdloze aandacht voor de menselijke factor in het onderwijs, eigentijds afgestemd op de omstandigheden waarin nieuwe generaties opgroeien.

Dragende waarden voor mens en samenleving als vrijheid, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid en democratie zijn niet van nature volgroeid aanwezig in mensen, maar kunnen wel door al of niet begeleide zelfvorming uitgroeien tot een levenshouding, die bevorderlijk is voor een menswaardige samenleving.

Humanistische vorming staat in de ‘Socratische traditie’. Kenmerkend hiervoor zijn de volgende op ervaringen gebaseerde aannames: mensen kunnen zichzelf leren kennen; mensen kunnen zichzelf leren veranderen en mensen kunnen bewust nieuwe denkwijzen en nieuwe wijzen van voelen en handelen ontwikkelen. Het georganiseerde humanisme voegt daar de overtuiging aan toe dat zelfvorming op grond van deze aannames kan leiden tot een bewuster en beter individueel leven en samen leven. Met andere woorden tot een eigen vorm van ’sociale levenskunst’.

Het ‘Centrum voor Humanistische vorming’ van Stichting HVO heeft als missie de blijvende bevordering en vertaling van humanistische vorming naar onderwijspraktijken op met name algemeen toegankelijke scholen (po, vo, mbo en hbo). Het Centrum heeft daarin momenteel de wind mee. In het onderwijs groeit de belangstelling voor introductie van ‘brede vorming’, passend bij de socratische traditie.

Blijvende bijzondere aandacht besteedt het Centrum aan humanistische levensbeschouwelijke vorming, zoals dat in het vak HVO verzorgd wordt in het openbaar basisonderwijs, als alternatief voor godsdienstonderwijs. Die bijzondere aandacht geldt evenzeer het vak Levensbeschouwing in het voortgezet onderwijs. Dit vak met zijn gerichtheid op de persoonlijke levensbeschouwelijke ontwikkeling van leerlingen past uitstekend bij de socratische en daarmee humanistische traditie. De duurzame samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek om voor dit vak leraren van de eerste graad op te leiden, acht ik van grote waarde voor het onderwijs en daarmee voor de samenleving.

Humanistische vorming beperkt zich niet tot kinderen en jongeren, ook niet wat de begeleide zelfvorming betreft. Mensen komen in elke levensfase voor nieuwe uitdagingen te staan die tot herbezinning en verandering aanleiding geven. Een wens voor de nabije toekomst is dan ook dat het georganiseerde humanisme in Nederland praktische programma’s ontwerpt en aanbiedt, als inspiratie en leidraad voor humanistische zelfvorming voor mensen in alle levensfasen. Het Centrum werkt daar graag aan mee.”

Wiel Veugelers

Wiel Veugelers
Hoogleraar Educatie en bijzonder hoogleraar Humanistisch Vormingsonderwijs

“Er zijn voor mij twee belangrijke voorbeelden van wetenschappelijk onderzoek over humanistisch vormingsonderwijs: het boek Education and Humanism en het promotie onderzoek van Eveline Oostdijk naar humanistisch vormingsonderwijs in het openbaar basisonderwijs.

Education and Humanism verscheen in 2011 in de bookseries ‘Moral Development and Citizenship Education’. Het is het eerste internationale boek dat auteurs bij elkaar brengt die van een humanistische inspiratie werken aan educatie. Het centrale thema van het boek is het verbinden van autonomie en humaniteit en sociale betrokkenheid. De auteurs nemen de positie in dat beide invalshoeken met elkaar verbonden dienen te zijn in betekenisvolle educatieve praktijken.

Aan het boek werken 5 auteurs mee, die aan de Universiteit voor Humanistiek een bijdrage leveren aan onderwijs en onderzoek op het gebied van educatie en humanistisch vormingsonderwijs. Zij gaan in op de ontwikkeling van dit vakgebied. Martien Schreurs presenteert een postmoderne visie op Bildung, Dieuwertje Bakker een dialogische aanpak van leerprocessen, Yvonne Leeman gaat in op de pedagogische kwaliteit van leraren, Isolde de Groot op democratie als humanistische waarde, ikzelf leg de verbinding tussen autonomie en sociale betrokkenheid in theorie, en in educatieve praktijken. Daarnaast presenteren vooraanstaande internationale wetenschappers uit 4 werelddelen als Aloni, Westheimer, Buxarrais, Gora, Legrange en Frydaki hun humanistische perspectieven op educatie. Belangwekkend is ook de analyse van Coene van het met HVO vergelijkbare onderwijs in Vlaanderen.

Eveline Oostdijk promoveert op de praktijk van humanistisch vormingsonderwijs in het openbaar basisonderwijs in Nederland. Zij onderzoekt de theoretische fundering van HVO, de praktijk van de HVO-docenten en de door hen gewenste ontwikkeling. Voorjaar 2014 wordt een survey onderzoek verricht onder alle HVO-docenten in Nederland. Een eerste aan dit promotie onderzoek gerelateerde publicatie verscheen als artikel in een themanummer van Pedagogiek over levensbeschouwelijke vorming. Het artikel laat zien dat HVO een eigen positie bekleedt in het levensbeschouwelijke educatieve landschap. De conclusie van het themanummer is dat levensbeschouwelijke vorming zowel de vorm moet krijgen van interlevensbeschouwelijke dialoog, als van het ondersteunen van leerlingen in hun persoonlijke levensbeschouwelijke ontwikkeling. Humanistisch VormingsOnderwijs wordt wat dit laatste betreft gezien als een duidelijk perspectief.”

De Universiteit voor Humanistiek en de Stichting HVO, centrum voor Humanistische Vorming, werken nauw samen. Zo bieden zij samen de master HVO en Levensbeschouwing aan, en de post-HBO opleiding Humanistisch Vormingsonderwijs. Hoogleraar Educatie Wiel Veugelers bekleedt de bijzondere leerstoel ‘Humanistisch Vormingsonderwijs’ op de UVH en hoogleraar Wijsgerige en praktijkgerichte ethiek Joep Dohmen is is sinds 2014 verbonden aan het Centrum voor Humanistische Vorming als lector Bildung en Levenskunst.

Verder lezen:
Wiel Veugelers (ed.) (2011). Education and Humanism. Linking Atonomy and Education. Boston/Taipeh/Rotterdam: SensePublishers; Wiel Veugelers en Eveline Oostdijk (2013). Humanistische Levensbeschouwelijke Vorming. Pedagogiek, 33, 2, 136-152.

Reageer op dit verhaal

Reageer

Je e-mailadres wordt niet getoond. Velden met een * zijn verplicht.

*

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.