Jaap van Praag begon zijn werk in een verzuilde samenleving met duidelijke levensbeschouwelijke kaders. Inmiddels is onze wereld ingrijpend veranderd. Maar het zoeken naar een zinvol leven blijft. Net als het streven om oog te hebben voor elkaars behoeften en mogelijkheden. We spraken in 2014 docent-onderzoeker Carmen Schuhmann over het blijvend belang van geestelijke begeleiding. “Ik blijf geïnspireerd door de aansporing van Jaap van Praag.”
Carmen Schuhmann
“Ik verzorg al een paar jaar de mastercursus ‘Humanistische begeleiding: Visies en praktijken’. Ieder jaar vertoon ik aan het begin van deze cursus de documentaire ‘Niets verwachten, alles hopen’, over het pionierswerk van Jaap van Praag (1911-1981) waarin het humanistisch raadswerk van vandaag en morgen is geworteld. Telkens weer blijven de passie, visie en inspiratie van Van Praag aanstekelijk en spreken ze tot de verbeelding.
Van Praag beschrijft humanistisch raadswerk als het begeleiden van mensen bij heroriëntatie op het leven, door aandachtig te luisteren naar en aan te sluiten bij de unieke ander. Maar soms is het volgens hem ook van belang “zonder moraliteit of sentimentaliteit levensmogelijkheden uit te spreken”. En juist dát is volgens mij een belangrijk startpunt bij het denken over de toekomst van geestelijke begeleiding.
Want we hebben te maken met een sterk veranderde maatschappelijke context, vergeleken met de verzuilde samenleving in Nederland na de Tweede Wereldoorlog waarin Jaap van Praag zijn werk begon. Geestelijke begeleiding vindt plaats in een globaliserende, steeds complexer wordende wereld waarin, ook door technologische ontwikkelingen, de keuzevrijheid alleen maar groter lijkt te worden.
Mensen zijn bijvoorbeeld dikwijls maar een muisklik verwijderd van de meest uiteenlopende vormen van begeleiding, coaching of therapie. Ze hebben steeds meer individuele en collectieve beelden en verhalen rond goed leven tot hun beschikking, waarbij de sturing door gedeelde levensbeschouwelijke kaders afneemt.
We kunnen het zoeken naar zinvol leven aan de hand van die veelheid aan beelden en verhalen, kritisch bekijken. Welke bestaande beelden en verhalen zijn behulpzaam bij het betekenis geven aan persoonlijke ervaring? Zijn er wezenlijke ervaringen die hierbij buiten beeld blijven? Zijn er nieuwe beelden of manieren van vertellen te bedenken die wél recht doen aan deze ervaringen?
Geestelijk begeleiders bieden ruimte om deze vragen samen te onderzoeken. Daarbij is het volgens mij vooral van belang dat ze zich nadrukkelijk ook richten op de sociale omgevingen van de mensen die ze begeleiden. De beelden en verhalen rond goed leven die daarin domineren hebben onherroepelijk hun weerslag op individuele verhalen; ze kunnen levensmogelijkheden inperken of juist faciliteren.
Daar waar humaniteit onder druk staat, waar het unieke en complexe van personen dreigt te verdwijnen achter bepaalde labels of diagnoses, zijn geestelijk begeleiders de aangewezen personen om een kritisch perspectief te vertegenwoordigen. Dat kunnen ze niet alleen op het niveau van het individuele gesprek doen, maar ook op meso- en macroniveau: in de organisaties of in het maatschappelijke debat. Geestelijke begeleiding heeft voor mij een sociaal-politieke dimensie die ik heel belangrijk vind. Juist binnen organisaties en breder, in onze samenleving, is het nodig dat geestelijk begeleiders de aansporing van Van Praag oppakken om levensmogelijkheden uit te spreken.”